Apetyt na historię

9 grudnia 2015
Piotr Adamczewski

Dziś danie – zwłaszcza jak na blog smakoszy – kompletnie nietypowe. Nie będzie bowiem ani słowa o żadnym smakołyku. Do lektury więc najlepiej zabrać się po śniadaniu albo kolacji. Można natomiast mieć spory apetyt na historię. Historię Polski współczesnej.

Autorka – Teresa Torańska – przez całe swoje dziennikarskie życie usiłowała znaleźć odpowiedź na pytanie, czym jest komunizm. Najbardziej – co oczywiste – interesowała ją polska wersja tej idei i ludzie, którzy ją usiłowali na naszych ziemiach wprowadzić.Przez długie lata pracowałem z Teresą w jednej redakcji, tzw. warszawskiej „Kulturze”, i zdarzało się, że starałem się ułatwić jej kontakty z byłymi działaczami partyjnymi, ponieważ z niektórymi z nich sąsiadowałem na wsi, a z jednym – Jerzym Morawskim – blisko się zaprzyjaźniłem.

Torańska

Ludzie ci zaś często bywali nieufni i nie chcieli zbyt otwarcie rozmawiać z dziennikarzami. Polecałem więc Torańską jako wyśmienitą dziennikarkę i przyzwoitego człowieka. Po pierwszym spotkaniu z każdym z rozmówców dalej Teresa dawała sobie wyśmienicie radę. Potrafiła otworzyć najbardziej nawet zamkniętych w sobie rozmówców i wydobyć z nich, jak doszło do tego, że uwierzyli i często długo starali się krzewić w Polsce ideę, która w końcu ich rozczarowała i zniechęciła.

W czasie stanu wojennego w tzw. drugim obiegu wydała Torańska pierwsze siedem rozmów pod tytułem „Oni”. Kolejne sześć to właśnie prezentowany tom – „Aneks”. Nie zobaczyła go już ani autorka, ani np. mój przyjaciel Jerzy Morawski, na którego pogrzebie wygłaszałem mowę pożegnalną, w której starałem się oddać jego charakter, czyli zamiast z poważną miną smęcić o jego zasługach opowiadałem zabawne anegdoty z jego bogatego życiorysu.

Teresa Torańska także potrafiła z najbardziej nawet sierioznego rozmówcy wydobyć śmieszne strony, które przecież można znaleźć w każdej biografii. Co nie powodowało, że książka stała się zbiorem żartów czy kpin z tak poważnego tematu. I choć po lekturze książki – przynajmniej ja – nie potrafię odpowiedzieć na pytanie, czym jest komunizm, to przynajmniej lepiej rozumiem, dlaczego zafascynował on ludzi mądrych i – jak wynika z wywiadów – uczciwych.

Tom „Aneks” poprzedza wstęp profesora Andrzeja Friszkego, który badał ten sam okres historii Polski i znał – pracując z nią w „Tygodniku Solidarność” – Teresę Torańską.